Чырвоны бераг: як загаіць раны? 16+
Рубрыка «Сакральныя вандроўкі»
У маляўнічых аколіцах Жлобінскага раёна раскінуўся мемарыяльны комплекс, застылы ў маўклівым напаміне пра трагічныя падзеі Вялікай Айчыннай вайны. Гэты помнік узведзены на месцы былога дзіцячага канцлагера «Чырвоны Бераг» — журботнага сімвала бесчалавечнага і жорсткага абыходжання з нявіннымі ахвярамі вайны — дзецьмі.
Гісторыя гэтага месца пачалася з трагічнага эпізоду, які разгарнуўся ў красавіку 1944 года. Нямецкія акупанты, адыходзячы пад націскам Чырвонай Арміі, вырашылі стварыць перавалачны канцлагер у аколіцах вёскі Бярэзіна. Яго злавесная мэта складалася ў падзеле дзяцей па ўзроставых групах для наступнай адпраўкі ў працоўныя лагеры Германіі і выкарыстання ў якасці донараў крыві.
Мемарыял, узведзены на месцы дзіцячага канцлагера «Чырвоны Бераг», стаў месцам смутку і памяці. Ён закліканы захоўваць і перадаваць наступным пакаленням праўду пра зверствы і бесчалавечнае стаўленне нацыстаў да безабаронных дзяцей, нявінна загінулых у гады вайны.
Людміла Мелашчанка, першы навуковы супрацоўнік філіяла Жлобінскага гісторыка-краязнаўчага музея ў Чырвоным Беразе, пачала даследаваць гісторыю гэтага месца ў сярэдзіне 2000-х гадоў, калі ўжо было завершана будаўніцтва мемарыяла. Рыхтавалася яго адкрыццё, і Людмілу ўзялі экскурсаводам. Яна была вымушаная самастойна збіраць матэрыялы, таму звярнулася да архіва, абышла ўсіх мясцовых жыхароў, знайшла тых, хто прайшоў праз зборны пункт, і запісала іх успаміны.
Ніна Мігай, якой у чэрвені 1944 года споўнілася 11 гадоў:
«…штодня ў нас забіралі па некалькі чалавек і кудысьці везлі. На іх месца прывозілі новых. Мы з Аняй (маёй сяброўкай) вырашылі скеміць: паміж пальцамі на руках нацёрлі нейкай травой (здаецца, крапівой), і ў нас з’явіліся пухіры, якія нагадвалі каросту. У выніку нас паклалі асобна на салому і пачалі лячыць. Так я і Аня змаглі адцягнуць час».
Дзеці вайны, якія праходзілі праз зборны пункт у Чырвоным Беразе, таксама згадваюць жанчын, якія стаяць ля плота. Немцы, каб адагнаць матуль, стралялі ім пад ногі.
Рыгор Галубіцкі, успаміны апублікаваныя ў кнізе «Дзеці вайны»:
«Штодня па іншы бок агароджы збіраліся маці і нашыя блізкія, каб паглядзець на сваё дзіця і перадаць некалькі бульбін… ахова не пускала нас падыходзіць да дроту. Маленькія плакалі па адзін бок, маці — па другі… Жанчыны перакідвалі праз дрот скруткі з бульбай і атрутнай травой. Гэтай травой дзеці націралі цела, яно чырванела і пакрывалася сыпам. Немцы не ведалі, што гэта за „хвароба“, выганялі вязняў за дрот».
Аказалася, што некаторых маленькіх вязняў іх бацькі выкуплялі за сала, яйкі і іншыя прадукты. Такія ўспаміны таксама захаваліся. Аднак большасць дзяцей, прывезеных з аддаленых вёсак і раёнаў, было немагчыма выкупіць, бацькі проста не ведалі, куды іх забралі. У Чырвоным Беразе дзяцей доўга не затрымлівалі: хутка загружалі ў цягнікі і рыхтаваліся прыняць новую партыю.
У Чырвоным Беразе на папяровым карабліку напісаны дзясяткі выпадковых імёнаў, за якімі хаваюцца лёсы тысяч дзяцей, якія пакутавалі падчас вайны. Мемарыял мае форму сонца, і гэта невыпадкова. Яго стваральнік, Леанід Левін, сабраў у ім усё, што адбывалася ў жыцці дзяцей падчас вайны. Ён сам перажыў гэтую вайну, знаходзіўся ў эвакуацыі і страціў маці, якая працавала на хімічным заводзе і памерла. Яго ўспаміны звязаны з маленькім брудным баракам, маленькім акенцам, праз якое прабіваўся праменьчык сонца. Таму мемарыял і мае такую форму.
У аснове кампазіцыі мемарыяла ляжыць ідэя абарванай ніткі дзяцінства. Імёны на ветразях карабля не з’яўляюцца часткай яго канструкцыі, а замацаваны на цвіках-загваздках, якія лёгка можна выняць і перамясціць. Гэта сімвалізуе магчымасць бязбольна сцерці з памяці трагедыю, якая здарылася ў мінулым.
Праца Левіна ў Чырвоным Беразе мае восем променяў. Сем з іх яскравыя, светлыя. Адзін прамень шэры. Ён сімвалізуе трагічнасць падзей і вядзе міма схуднелай дзяўчынкі, якая зачыняецца рукамі ад жахаў вайны.
Акрамя карабля, на тэрыторыі мемарыяла размешчаны і іншыя сімвалічныя элементы. Камень памяці, прывезены з вострава Крыт, нагадвае пра нявінных ахвяр фашызму ва ўсім свеце. Званіца, якая складаецца з 11 званоў, сімвалізуе дзяцей розных нацыянальнасцей, якія загінулі ў вайне. А помнік маці — жанчын, якія плачуць над сваімі загінулымі дзецьмі, — служыць вечным напамінам пра мацярынскае гора.
У сонечнай частцы саду раскінулася 24 вітражы, створаных па матывах дзіцячых малюнкаў пасляваеннага часу. Канстанцін Левін знайшоў гэтыя малюнкі ў мастака-франтавіка Сяргея Каткова, які ў той цяжкі час імкнуўся дапамагчы дзецям справіцца з траўмамі вайны з дапамогай малявання. Сярод гэтых малюнкаў Левін са здзіўленнем выявіў свой уласны юнацкі накід.
«Ён думаў пра цяперашніх дзяцей, — успамінае Людміла Пятроўна, дырэктар мемарыяльнага комплексу. — Прыязджаючы сюды з гарадоў, яны могуць атрымліваць асалоду ад чыстага паветра, любавацца прыгажосцю дрэў, якія квітнеюць. У траўні ў нас асабліва пышнае красаванне. І хай яны ядуць нашы яблыкі. У ўраджайныя гады ні адно дзіця не з’язджае адсюль з пустымі кішэнямі. Бо нашы яблыкі не толькі смачныя, але і вельмі духмяныя».
Мемарыяльны комплекс у Чырвоным Беразе — не проста месца памяці, але і сімвал надзеі на светлую будучыню. Разбіты яблыневы сад, бялюткія ветразі карабля, звон званоў — усё гэта стварае атмасферу спакою і прымірэння, якая дапамагае загаіць раны мінулага і ўмацаваць веру ў перамогу дабрыні.
Рэдакцыя «Бярозкі»,
Фота з інтэрнэт-крыніц
Стань чытачом або аўтарам часопіса!
Падпісныя індэксы «Бярозкі»
74822 — індывідуальны
74888 — індывідуальны льготны для членаў БРПА
748222 — ведамасны